Radzieckie schrony dowodzenia cz. 3

W ostatnim czasie na blogu pojawiły się dwa wpisy poświęcone znajdującym się na terenie Polski schronom dowodzenia wzniesionym na potrzeby Armii Radzieckiej. Oba wpisy można przeczytać tutaj: [link] i [link]. Dziś pora na kolejną część tego małego cyklu. Omawiany dziś obiekt znajduje się w bliskim sąsiedztwie omawianego poprzednio Zapasowego Stanowiska Dowodzenia Zachodniego Teatru Działań Wojennych. Schron ten prawdopodobnie powstał wcześniej niż wspomniane ZSD ZTDW, choć podanie dokładniejszej daty powstania obiektu, jest tak jak w poprzednim przypadku niemożliwe. Wskazówką mogą być jednak widoczne niegdyś na tym terenie (autorowi nie udało się odnaleźć i sfotografować tych reliktów, być może obecnie już nie istnieją) daty - maj 1972 na podłodze schronu, oraz 1989 na ścianie niewielkiego budynku na powierzchni.

 

Na zewnątrz terenu, ponownie usytuowanego na niewielkim wzniesieniu, nie znajdują się niemal żadne ślady infrastruktury naziemnej. Kawałek dalej widoczne są jedynie relikty malutkiego domku. Pierwotnie z pewnością znajdowały się tu także różnego typu baraki czy wiaty dla pojazdów, musiały to być jednak konstrukcje tymczasowe, gdyż nic po nich nie zostało. Jedynymi widocznymi elementami na powierzchni są czerpnie powietrza, obudowy instalacji wychodzących ze schronu oraz same zejścia do niego.

(Widoczny obiekt to najprawdopodobniej obudowa czerpni powietrza)

(Do wnętrza schronu prowadzi kilka wejść, wyglądają tak samo i są bardzo niepozorne)
 

Przeznaczenie samego obiektu, tak jak poprzednio nie jest zupełnie jasne. Zazwyczaj w odniesieniu do omawianego schronu pojawia się informacja, że było to Stanowisko Dowodzenia Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej (SD PGWAR). Czasem można się także spotykać z opinią, że miało się tu mieścić centrum łączności PGWAR kryptonim/kod wywoławczy "Mgła" (ros. "Туман"), lub SD 4 Armii Lotniczej AR. Być może obiekt zmieniał przeznaczenie w trakcie swojego istnienia.

(Schody prowadzące do schronu) 

(Jedno z zejść zostało zasypane ziemią i gruzem)

(Jedyne zachowane drzwi wewnątrz schronu. Jak widać złomiarze próbowali je wyciąć palnikami, jednak nie dali rady)

(Główny korytarz łączący większość pomieszczeń w schronie. Widoczne są ślady pożaru)

(Miejsce w którym niegdyś znajdowała się śluza gazoszczelna oraz kąpielisko odkażające, infrastruktura ta ponownie jest obecna tylko przy jednym wejściu)

(Jedno z wejść nie prowadzi na korytarz, ale bezpośrednio do ciągu pomieszczeń)

Schron posiada inny rzut niż omawiany poprzednio, nieco prostszy, co pozwala łatwiej odnaleźć się wewnątrz. Ponownie jednak dostępny na planszy informacyjnej nieopodal oraz w internecie plan obiektu wydają się niepełny. 

 

(Drugi korytarz, znacznie mniejszy od pierwszego, zapewne pełnił głównie funkcję techniczną. Jest na tyle wąski, że dwie osoby miałyby problem, żeby się w nim minąć. Na podłodze widoczne są zachowane płytki)

(Wewnętrzna obiektu znajdują się dwa lub trzy zespoły sal głównych, z których jedna jest częściowo zasypana piachem. Segmenty te są zbudowane z prefabrykatów systemu "Granit")

(Porównanie jednej z sal głównych obecnie oraz w latach 90-tych, krótko po opuszczeniu obiektu przez Armię Radziecką. Jak widać wówczas obiekt był w dużej mierze wyposażony, działało nawet oświetlenie)

(Ostatni wiszący na ścianie żyrandol lampy, na zdjęciu powyżej, z lat 90-tych widać je w dużo lepszym stanie)

(W schronie znajduje się ponadto kilka "większych" pomieszczeń, to znaczy takich, w których jest więcej miejsca, a wysokość stropu w najwyższym punkcie zdecydowanie przekracza 2,5 m)

(Poza tym większość pomieszczeń wewnątrz zgrupowana jest w ciągi po kilka pokoi w układzie amfiladowym. Zazwyczaj jest tu ciasno a strop znajduje się nisko)

(Niektóre pomieszczenia mają formę otwartych hal, inne podzielono na mniejsze boksy, ich dokładne przeznaczanie pozostaje dziś tajemnicą)

(Dwa pomieszczenia wydają się mieć charakter czysto techniczny. Jedno z nich jest częściowo zalane. Duże, okrągłe otwory sugerują, że pierwotnie wchodziły tu rury/kanały dużej średnicy. Można zatem z dużą dozą prawdopodobieństwa założyć, że pierwotnie usytuowano tu urządzenia filtrowentylacyjne, ewentualnie generatory energii elektrycznej)

(Grupy rur i rurek, pierwotnie mieszczących kable wychodzące/wchodzące do schronu. Prawdopodobnie zapewniały one łączność przewodową z innymi obiektami, bądź antenami usytuowanymi w pobliżu.)

(Fragment pulpitu jakiegoś urządzenia, widoczne są zatarte oznaczenia naniesione cyrylicą. Jest to chyba jedyny element wyposażenia, który ostał się we wnętrzu)
 

Obiekt ten, podobnie jak poprzednie robi ogromne wrażenie skalą. Przejmująca jest także świadomość przeszłości schronu, tego co niegdyś się tu mieściło i jakie decyzje miały tu zapadać. Kolejne podziemne pomieszczenia i korytarze, choć zdewastowane i ogołocone z wyposażenia, oddziaływają na wyobraźnię i pozwalają tylko domyślać się, jak wyglądała praca obiektu nieco ponad trzydzieści lat temu. Po raz kolejny można także odczuć żal, że obiekt ten został doprowadzony do takiego stanu.

Plansze edukacyjne Obrony Cywilnej ZSRR cz. 9

Kolejny wpis prezentujący plansze edukacyjne Obrony Cywilnej Związku Radzieckiego. Poprzednie odsłony cyklu można zobaczyć tutaj: [link]. Prezentowany dziś zestaw zawiera 51 plansz (brakuje niestety skanu planszy nr 22) z roku 1968. Prezentowane grafiki dają wgląd w to, jak w latach 60-tych XX w. w ZSRR wyobrażano sobie ochronę ludności, jakie było podejście do szkolenia itp. Same plansze stanowią natomiast ciekawy przykład ikonosfery tamtej epoki. Tłumaczenie, podobnie jak w poprzednich wpisach ma charakter autorski, stąd możliwe są błędy. Główny nacisk położony został na oddanie przekazu, a nie dosłowność tekstu.

 

"Najważniejsze - nie pogubić się (Postępowanie podczas wybuchu jądrowego)" 

"Imperialistyczne mocarstwa nie przerywają przygotowań do wojny. Z roku na rok zwiększają swój budżet wojenny, kontynuując wyścig zbrojeń. Główny nacisk agresywne siły imperializmu kładą na uzbrojenie rakietowo-jądrowe i środki jego dostarczania do celu (rakiety strategiczne, lotnictwo, okręty-nosiciele rakiet)." Zaskakujący jest charakterystyczny dla epoki komunistycznej nacisk na propagandowy wydźwięk przekazu. Treści tego typu oczywiście obecne były także w Polskich materiałach szkoleniowych, wydaje się jednak, że nie w tak dużym zakresie.

"Wiodącą pozycję w agresywnym bloku NATO zajmuje USA." Na obrazku umieszczono amerykański międzykontynentalny pocisk balistyczny Minuteman I

"Na wyposażeniu lotnictwa wojskowego USA znajdują się bombowce B-52, B-58." Na obrazku umieszczono właśnie bombowiec Convair B-58 Hustler. Co ciekawe niespełna dwa lata po wyprodukowaniu prezentowanych plansz samoloty te wycofano ze służby.

"Podwodna flota USA dysponuje rakietami, zdolnymi przenosić głowice jądrowe." Na obrazku przedstawiono pocisk UGM-27A Polaris A-1 lub UGM-27B Polaris A-2.

"Partia komunistyczna i Radziecki rząd, dostrzegając agresywne zamiary imperialistów, podejmują wszelkie środki po to, aby potencjał obronny Związku Radzieckiego znajdował się na jak najwyższym poziomie."

"Na straży pokojowej pracy ludu radzieckiego stoją dzielne Siły Zbrojne ZSRR. Są one wyposażone w nowoczesne uzbrojenie." Grafika nie jest zbyt szczegółowa, jednak najprawdopodobniej wyobrażono tu poruszające się po Placu Czerwonym radzieckie wyrzutnie 2P19 z rakietami kompleksu 9K51 (R-11M, Scud-A) lub 9K72 Elbrus (R-17, SS-1c Scud-B).

"i są zawsze gotowe rozgromić każdego agresora, jeśli ośmieli się on napaść Związek Radziecki." Na obrazku przedstawiono niezidentyfikowane okręty, a także parę samolotów, najprawdopodobniej Tu-95

"Potężnym ogniem zaporowym powitają wroga wojska obrony powietrznej." Na obrazku przedstawiono rakietowy system obrony przeciwlotniczej, najprawdopodobniej S-25

"Na lądzie przeciwnika spotka miażdżący opór naszych sił lądowych." Na tej grafice wyraźnie widoczna jest wspomniane wcześniej wyrzutnia 2P19.

"W przypadku bezpośredniego zagrożenia nalotem przeciwnika, ludność zostanie ostrzeżona sygnałem <Napad Powietrzny>." Dopiero na 11 planszy kończy się propaganda, a zaczyna faktyczne omawianie systemu ostrzegania i postępowania po alarmie.

"Usłyszawszy sygnał <Napad Powietrzny>, należny natychmiast udać się do schronu (ukrycia)." Warto zwrócić uwagę, że wszyscy pokazani na obrazku ludzie zmierzający do schronu, mają przewieszone przez ramię torby z maskami p.gaz.

"Ludzie, znajdujący się w schronach, będą niezawodnie chronieni przed czynnikami rażącymi wybuchu jądrowego." Na rysunku zaprezentowano ciekawy, pojawiający się w radzieckich schronach sposób wyposażenia - ławki w niższej części oraz prycze u góry.

"Wszyscy, którzy znajdują się w ukryciach, podczas wybuchu jądrowego natychmiast muszą nałożyć indywidualne środki ochrony." Ukrycia w przeciwieństwie do schronów nie posiadały zazwyczaj urządzeń filtrowentylacyjnych, stąd w schronie można było przebywać bez maski, natomiast w ukryciu maska była konieczna.

"Jeżeli ludzie z jakiejkolwiek przyczyny podczas wybuchu jądrowego znajdują się poza schronami lub ukryciami, muszą podjąć środki ochronne. Zastanówmy się, jak w takim przypadku należy postępować"

"Znajdując się poza schronem lub ukryciem podczas wybuchu jądrowego najważniejsze jest nie panikować, działać szybko i zdecydowanie." 

"Pamiętajcie, fala uderzeniowa dociera do miejsca, w którym możecie się znajdować w ciągu kilku sekund, lub kilkudziesięciu sekund. Wykorzystajcie ten czas, aby podjąć środki ochronne." Na obrazku zaprezentowano schemat rozchodzenia się fali uderzeniowej bomby jądrowej o mocy 1 megatony.

"Jednak należy mieć na uwadze, że promieniowanie świetlne dociera do obiektów przed falą uderzeniową. Dlatego większe ryzyko niosą pożary i oparzenia nieukrytych osób."

"Jeśli człowiek, zobaczywszy błysk eksplozji jądrowej, zdąży szybko się ukryć, skala obrażeń będzie mniejsza i lżejsza."

"Żeby uniknąć porażenia oczu, pod żadnym pozorem nie patrzcie na błysk eksplozji jądrowej. Zakryjcie oczy rękami, szybko połóżcie się na ziemi."

"Jeśli jesteś na ulicy, w zatłoczonym miejscu, ukrycie możesz znaleźć w ulicznym przejściu podziemnym (tunelu),"

"w pobliskim ukryciu" Plansza ta stanowi ciąg dalszy planszy nr 22, której niestety w tym komplecie brakuje.

"Jeśli znajdujecie się w pomieszczeniu, natychmiast połóżcie się przy ścianie"

"albo ukryjcie się pod stołem, za szafką lub innym meblem. To zmniejszy, lub wykluczy ryzyko uderzenia promieniowania świetlnego, odłamków szkła, latających przedmiotów."

"Na placu budowy dla ochrony można wykorzystać rowy dla sieci komunalnych (kanalizacji, kabli podziemnych itp.)"

"lub wykopy (doły)"

"W przypadku, kiedy wybuch jądrowy zastanie was w niezamieszkałym miejscu, ukryjcie się w cieniu za maszyną rolniczą: traktorem, kombajnem lub innym urządzeniem,"

"wykorzystajcie do ochrony fałdy terenu: zacienione strome zbocza, wzgórza, pagórki,"

"wąwozy, doliny,"

"ukryjcie się w przydrożnym rowie, wykopie, głębokiej jamie,"

"schowajcie w przydrożnej rurze, przechodzącej pod nasypem,"

"wykorzystajcie dla ochrony cień wolnostojącego drzewa,"

"gęste krzaki,"

"ukryjcie za wysokimi pniami."

"Jeśli podczas błysku wybuchu jądrowego nie uda wam się znaleźć żadnego ukrycia, szybko połóż się na ziemi, nogami w stronę wybuchu"

"Jeśli zauważycie błysk eksplozji jądrowej podczas jazdy samochodem, zatrzymajcie go i schylcie się. To może ochronić was od promieniowania świetlnego i odłamków szkła."

"Jeżeli znajdujecie się w pojeździe ciężarowym podczas wybuchu jądrowego, schylcie się za jego burtą albo połóżcie na dnie"

"Na statku (motorówce) można ukryć się w kajutach wewnątrz albo za nadbudówką."

"W rezultacie wybuchu jądrowego powstaje strefa porażenia jądrowego. Ludzie, znajdujący się w niej, muszą zastosować środki ochrony od porażenia substancjami radioaktywnymi, udzielić pomocy poszkodowanym i szybko opuścić obszar"

"Gdy tylko przejdzie fala uderzeniowa, należy wstać i założyć środki ochrony układu oddechowego przed pyłem radioaktywnym"

"Wokół was mogą znajdować się ludzie, potrzebujący pomocy. Niezwłocznie jej udzielcie."

"Po udzieleniu pierwszej pomocy pomóżcie poszkodowanym wyjść, a w razie konieczności wynieście ich i dostarczcie do punktu pomocy medycznej."

"Do wynoszenia poszkodowanych można wykorzystać płaszcz, koc lub inne dostępne środki."

"Lekko ranni udzielają pomocy sami sobie (samopomoc)."

"Jeśli nie bierzecie udziału w akcji ratunkowej, szybko opuśćcie strefę porażenia. Bezpieczne drogi wyjścia mogą wskazywać posterunki Obrony Cywilnej."

"Wychodzić ze strefy porażenia można w kierunku wskazywanym znakami."

"Przy braku posterunków i drogowskazów do wyjścia należy kierować się w stronę najmniejszych zniszczeń i w miarę możliwości pod wiatr."

"Po wyjściu ze strefy porażenia, we wskazanych wam punktach przejdziecie kontrolę dozymetryczną, a następnie częściowe lub całkowite zabiegi odkażające."

"Towarzysze! Pilnie uczcie się sposobów i środków ochrony przed bronią masowego rażenia. W razie ich użycia przez przeciwnika, nie panikujcie, działajcie adekwatnie do zaistniałej sytuacji."

"Koniec. Klisza przygotowana na polecenia Sztabu Obrony Cywilnej ZSRR"