Przypinki Obrony Cywilnej PRL

Kilka lat temu na blogu pojawiły się dwa wpisy poświęcone przypinkom Obrony Cywilnej PRL (oraz jej poprzedniczek - Terenowej Obrony Przeciwlotniczej i Powszechnej Samoobrony). Jednak ponieważ mój zbiór tego typu artefaktów znacznie się powiększył uznałem, że podobnie jak w przypadku naszywek PS i OC, nie ma sensu prowadzić całej serii poświęconych im wpisów, prezentujących po 3 sztuki w każdym. Zamiast tego, prezentuję dziś zbiorczy wpis prezentujący wszystkie przypinki TOPL, PS i OC, z krótkimi opisami.

 

Przypinki stanowiły głównie element identyfikacji - przynależności do danej formacji, nie tylko Obrony Cywilnej jako całości, ale oddziałów poszczególnych zakładów, resortów czy miast. Ponadto stanowiły gadżet/pamiątkę służąc m.in. upamiętnieniu różnych rocznic (najczęściej okrągłych jubileuszy istnienia OC), ćwiczeń, rajdów itp. czasem także formę wyróżnienia poszczególnych członków, za ich zasługi. Poniżej zaprezentowano 23 przypinki z różnych miejsc i okresów. Uwagę zwraca wielość zastosowanych materiałów, różnorodność form, kolorów i zastosowanej symboliki, a także różne sposoby ich mocowania. Jednocześnie jest to tylko namiastka ogółu tego typu artefaktów, produkowanych w okresie PRL-u.

 

Na sam początek trzy przypinki "Przeglądu". Było to czasopismo, ukazujące się najpierw jako kwartalnik, potem miesięcznik, nieprzerwanie od roku 1957, informujące od zagadnieniach związanych z Obroną Cywilną. Tak jak zmieniały się nazwy organizacji, tak i nazwa czasopisma ewoluowała - Przeglądu TOPL, później Przegląd PS, wreszcie Przegląd OC. Przypinki używane były zapewne przez pracowników, redaktorów a być może także korespondentów tego czasopisma. Jak widać wszystkie są metalowe i mają taką samą formę: pióro z literami odpowiednio TOPL, PS i OC, oraz przecinającym je napisem "Przegląd". Najstarsza przypinka mocowana była na nakrętkę, późniejsze na szpilkę.

Przypinek (oraz innych przedmiotów) z okresu istnienia TOPL jest relatywnie najmniej. Tym bardziej cieszy widok przypinki TOPL przemysłu chemicznego (obecne charakterystyczne, stylizowane litery ch w górnej części). Przypinka jest metalowa, emaliowana, mocowana na nakrętkę z sygnaturą Mennicy Państwowej.

Z lat 50-tych lub początku 60-tych pochodzi także przypinka "Instruktora OPL PATOM" czyli obrony przeciwlotniczej i przeciwatomowej. Być może kiedyś na blogu pojawi się osobny wpis poświęcony tej funkcji. Sama przypinka jest także metalowa, emaliowana i mocowana na gwint z nakrętką.

Nieco więcej przypinek pochodzi z okresu istnienia Powszechnej Samoobrony. Jako pierwszą prezentuję przypinkę Warszawskiej PS (o czym świadczy syrenka na biało-czerwonej tarczy) - w górnej części orzełek PS, oraz motto: Powszechna Samoobrona sprawą każdego obywatela. Przypinka metalowa, częściowo emaliowana, mocowana na małą agrafkę.

Przypinka z zawieszką "Najaktywniejszemu członkowi ZOS". W górnej części charakterystyczny symbol przemysłu chemicznego, w formie stylizowanych liter ch. Przypinka aluminiowa, częsciowo emaliowana, mocowana na szpilkę.

Kolejna przypinka PS przemysłu chemicznego, tym razem z ZPWS czyli Zjednoczenia Przemysłu Włókien Sztucznych. Znaczek upamiętnia 20 lat istnienia formacji, czyli pochodzi najprawdopodobniej z roku 1971. Przypinka metalowa (stop miedzi), częściowo emaliowana, mocowana na szpilkę.

Kolejna przypinka stanowiła najprawdopodobniej pamiątkę dla uczestników wymienionych na niej zawodów - III branżowych zawody ZOS ZPATiG. Skrót oznacza Zjednoczenie Przemysłu Artykułów Technicznych i Galanteryjnych z Łodzi. Znaczek metalowy, mocowany na szpilkę.

Kolejna przypinka upamiętniająca zawody, tym razem ZOS i ZGS (Zakładowe Oddziały i Grupy Samoobrony) WSS "Społem" z Katowic z 1975 roku. Znaczek plastikowy, składa się z dwóch części, spodniej kolorowej z napisami, oraz wierzchniej, bezbarwnej, nadającej połysk, całość mocowana na szpilkę.

Najwięcej przypinek pochodzi z okresu funkcjonowania Obrony Cywilnej, co nie powinno dziwić, działała ona najdłużej i jako ostatnia, do początku lat 90-tych XX w. Pierwszy znaczek jest dość zagadkowy, nie jest bowiem związany  żadnym konkretnym miastem czy zakładem (a w każdym razie nie wynika to wprost z napisu), nie przedstawia jednak także oficjalnego logo OC PRL. Sam napis został umieszczony wewnątrz wydłużonego heksagonu, z emaliowaną, biało-czerwoną obwódką. Być może forma nawiązywała do logotypu jakiegoś przedsiębiorstwa z tamtych czasów. Całość metalowa, mocowana na nakrętkę.

Sporo przypinek pochodzi z konkretnych miast, poniżej przykład z Łodzi, tarcza nawiązująca do herbu miasta i litery OC. Znaczek metalowy, mocowany na szpilkę.

Kolejna przypinka pochodzi z Katowic o czym świadczy napis w górnej części. Co ciekawe na tarczy, zamiast herbu miasta, pojawił się orzełek OC oraz fragment Pomnika Powstańców Śląskich w Katowicach, jednego z punktów charakterystycznych i symboli miasta. Znaczek metalowy, emaliowany, mocowany na szpilkę.

Kolejna przypinka pochodzi z Krakowa. Tu także zdecydowano się na nieoczywistą formę - znaczek w kształcie trójkąta, z ciekawie wkomponowanymi literami OC w dolnej części. Powyżej natomiast umieszczono nazwę miasta zwieńczoną koroną (jednak inną niż w herbie Krakowa), czym z pewnością nawiązano do historii Krakowa, jako dawnej siedziby królów Polski. Przypinka metalowa, prawdopodobnie ze stopu miedzi, mocowana na szpilkę.

Kolejne dwie przypinki pochodzą z Wrocławia. Pierwsza z nich jest starsza, prawdopodobnie z lat 70-tych. Przedstawia symbol Obrony Cywilnej używany powszechnie w latach 1973-1983, po jej sformowaniu, ale przed nadaniem oficjalnych oznak. Z uwagi na uniwersalność symbolu, w dolnej części umieszczono nazwę miasta, wyróżniającą przypinkę jako Wrocławską. Znaczek metalowy, częściowo emaliowany, mocowany na szpilkę.

Druga z Wrocławskich przypinek jest późniejsza, prawdopodobnie z lat 80-tych. Zawiera wprowadzony w roku 1983 oficjalny symbol OC, z podpisem Obrona Cywilna PRL. Aby wyróżnić przypinkę, w tle zastosowano barwy z flagi Wrocławia - żółć i czerwień, a w górnej części umieszczono nazwę miasta - Wrocław. Znaczek plastikowy, mocowany na agrafkę.

Oprócz przypinek z konkretnych miast występują oczywiście także te z poszczególnych zakładów, lub gałęzi przemysłu. Poniżej przykład w postaci przypinki ZOOC GBSiPG Katowice. Skrót oznacza Zakładowy Oddział Obrony Cywilnej Głównego Biura Studiów i Projektów Górniczych w Katowicach. W górnej części umieszczono orzełka, znanego np. z odznak instruktorów OC (zaprezentowanych w tym wpisie: [link]), a poniżej godło górnicze na tle zielono-czarnym, czyli barw górniczych. Przypinka metalowa, częściowo emaliowana, mocowana na szpilkę.

Powszechne były także znaczki rocznicowe. Poniższy upamiętnia 25 lat OC w roku 1976. Na przypince umieszczono stylizowaną rzymską liczbę XXV w barwach polski, litery OC, oraz odniesienie do zakładu/branży na zlecenie której wykonano przypinkę - MPChem czyli Ministerstwo Przemysłu Chemicznego.Znaczek metalowy, częściowo emaliowany, mocowany na szpilkę.

Dwa kolejne znaczki są o tyle ciekawe, że upamiętniają tą samą rocznicę (25 lat OC w roku 1976), mają podobną formę i pochodzą z tych samych zakładów. W pierwszym przypadku zastosowano trapezowaty kształt z biało-niebieską szachownicą, orzełek OC, oraz napis XXV lat Chemia "Nieorganika" 1976. Przypinka metalowa, malowana, mocowana na szpilkę.

W drugim przypadku orzełek i napis są takie same (zamiast pełnego roku 1976, zastosowano tylko końcówkę 76), jednak tym razem znaczek ma kształt tarczy, a szachownica jest czerwono-biała. 

Poza rocznicami przypinki upamiętniały także inne wydarzenia. Poniżej znaczek z XV ćwiczeń ZOS MPChem w Kedzierzynie-Koźlu w roku 1975. Przypinka ma dość ciekawy, asymetryczny kształt, w środku umieszczono zaś stylizowanego orzełka OC na czerwonym tle. Znaczek metalowy, emaliowany, mocowany na szpilkę.

Kolejne dwie przypinki upamiętniają kolejne edycje tego samego wydarzenia - Rajdu Łącznościowców OC OUTM Katowice. OUTM to Okręgowy Urząd Komunikacji Międzymiastowej.Wydarzenie jak wynika z napisu na znaczku odbyło się w miejscowości Krępa 1 października 1978, z okazji 35 lat Ludowego Wojska Polskiego i była to 2 edycja tego rajdu. Przypinka metalowa, malowana, mocowana na szpilkę.

Kolejna, dwa lata młodsza przypinka, z III edycji Rajdu, tym razem w miejscowości Podlesice w październiku 1980. Znaczek ma ciekawy, asymetryczny kształt, a w jego centrum ponownie umieszczono białego orzełka na czerwonym tle, tym razem jednak siedzi on na stylizowanej literze Ł, nawiązując tym samym do łączności. Przypinka metalowa, malowana, mocowana na szpilkę.

Ostatnia przypinka jest bardzo ciekawa, gdyż pochodzi z "Wystawy osiągnięć naukowo-badawczych i rozwojowych Obrony Cywilnej PRL" Expo OC-79. Ma formę okręgu, gdzie na niebieskim tle umieszczono otwartą księgę z literami OC, oraz połówkę koła zębatego. Przypinka jest metalowa, emaliowana, mocowana na szpilkę.

Zdjęcie z wystawy Expo OC-79 z prasy branżowej, czyli miesięcznika "Przegląd OC".

Radzieckie schrony dowodzenia cz. 3

W ostatnim czasie na blogu pojawiły się dwa wpisy poświęcone znajdującym się na terenie Polski schronom dowodzenia wzniesionym na potrzeby Armii Radzieckiej. Oba wpisy można przeczytać tutaj: [link] i [link]. Dziś pora na kolejną część tego małego cyklu. Omawiany dziś obiekt znajduje się w bliskim sąsiedztwie omawianego poprzednio Zapasowego Stanowiska Dowodzenia Zachodniego Teatru Działań Wojennych. Schron ten prawdopodobnie powstał wcześniej niż wspomniane ZSD ZTDW, choć podanie dokładniejszej daty powstania obiektu, jest tak jak w poprzednim przypadku niemożliwe. Wskazówką mogą być jednak widoczne niegdyś na tym terenie (autorowi nie udało się odnaleźć i sfotografować tych reliktów, być może obecnie już nie istnieją) daty - maj 1972 na podłodze schronu, oraz 1989 na ścianie niewielkiego budynku na powierzchni.

 

Na zewnątrz terenu, ponownie usytuowanego na niewielkim wzniesieniu, nie znajdują się niemal żadne ślady infrastruktury naziemnej. Kawałek dalej widoczne są jedynie relikty malutkiego domku. Pierwotnie z pewnością znajdowały się tu także różnego typu baraki czy wiaty dla pojazdów, musiały to być jednak konstrukcje tymczasowe, gdyż nic po nich nie zostało. Jedynymi widocznymi elementami na powierzchni są czerpnie powietrza, obudowy instalacji wychodzących ze schronu oraz same zejścia do niego.

(Widoczny obiekt to najprawdopodobniej obudowa czerpni powietrza)

(Do wnętrza schronu prowadzi kilka wejść, wyglądają tak samo i są bardzo niepozorne)
 

Przeznaczenie samego obiektu, tak jak poprzednio nie jest zupełnie jasne. Zazwyczaj w odniesieniu do omawianego schronu pojawia się informacja, że było to Stanowisko Dowodzenia Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej (SD PGWAR). Czasem można się także spotykać z opinią, że miało się tu mieścić centrum łączności PGWAR kryptonim/kod wywoławczy "Mgła" (ros. "Туман"), lub SD 4 Armii Lotniczej AR. Być może obiekt zmieniał przeznaczenie w trakcie swojego istnienia.

(Schody prowadzące do schronu) 

(Jedno z zejść zostało zasypane ziemią i gruzem)

(Jedyne zachowane drzwi wewnątrz schronu. Jak widać złomiarze próbowali je wyciąć palnikami, jednak nie dali rady)

(Główny korytarz łączący większość pomieszczeń w schronie. Widoczne są ślady pożaru)

(Miejsce w którym niegdyś znajdowała się śluza gazoszczelna oraz kąpielisko odkażające, infrastruktura ta ponownie jest obecna tylko przy jednym wejściu)

(Jedno z wejść nie prowadzi na korytarz, ale bezpośrednio do ciągu pomieszczeń)

Schron posiada inny rzut niż omawiany poprzednio, nieco prostszy, co pozwala łatwiej odnaleźć się wewnątrz. Ponownie jednak dostępny na planszy informacyjnej nieopodal oraz w internecie plan obiektu wydają się niepełny. 

 

(Drugi korytarz, znacznie mniejszy od pierwszego, zapewne pełnił głównie funkcję techniczną. Jest na tyle wąski, że dwie osoby miałyby problem, żeby się w nim minąć. Na podłodze widoczne są zachowane płytki)

(Wewnętrzna obiektu znajdują się dwa lub trzy zespoły sal głównych, z których jedna jest częściowo zasypana piachem. Segmenty te są zbudowane z prefabrykatów systemu "Granit")

(Porównanie jednej z sal głównych obecnie oraz w latach 90-tych, krótko po opuszczeniu obiektu przez Armię Radziecką. Jak widać wówczas obiekt był w dużej mierze wyposażony, działało nawet oświetlenie)

(Ostatni wiszący na ścianie żyrandol lampy, na zdjęciu powyżej, z lat 90-tych widać je w dużo lepszym stanie)

(W schronie znajduje się ponadto kilka "większych" pomieszczeń, to znaczy takich, w których jest więcej miejsca, a wysokość stropu w najwyższym punkcie zdecydowanie przekracza 2,5 m)

(Poza tym większość pomieszczeń wewnątrz zgrupowana jest w ciągi po kilka pokoi w układzie amfiladowym. Zazwyczaj jest tu ciasno a strop znajduje się nisko)

(Niektóre pomieszczenia mają formę otwartych hal, inne podzielono na mniejsze boksy, ich dokładne przeznaczanie pozostaje dziś tajemnicą)

(Dwa pomieszczenia wydają się mieć charakter czysto techniczny. Jedno z nich jest częściowo zalane. Duże, okrągłe otwory sugerują, że pierwotnie wchodziły tu rury/kanały dużej średnicy. Można zatem z dużą dozą prawdopodobieństwa założyć, że pierwotnie usytuowano tu urządzenia filtrowentylacyjne, ewentualnie generatory energii elektrycznej)

(Grupy rur i rurek, pierwotnie mieszczących kable wychodzące/wchodzące do schronu. Prawdopodobnie zapewniały one łączność przewodową z innymi obiektami, bądź antenami usytuowanymi w pobliżu.)

(Fragment pulpitu jakiegoś urządzenia, widoczne są zatarte oznaczenia naniesione cyrylicą. Jest to chyba jedyny element wyposażenia, który ostał się we wnętrzu)
 

Obiekt ten, podobnie jak poprzednie robi ogromne wrażenie skalą. Przejmująca jest także świadomość przeszłości schronu, tego co niegdyś się tu mieściło i jakie decyzje miały tu zapadać. Kolejne podziemne pomieszczenia i korytarze, choć zdewastowane i ogołocone z wyposażenia, oddziaływają na wyobraźnię i pozwalają tylko domyślać się, jak wyglądała praca obiektu nieco ponad trzydzieści lat temu. Po raz kolejny można także odczuć żal, że obiekt ten został doprowadzony do takiego stanu.