Radzieckie schrony dowodzenia cz. 2

Jakiś czas temu zamieściłem na blogu wpis poświęcony radzieckiemu schronowi dowodzenia, można go przeczytać tutaj: [link]. Omówiony obiekt stanowił (najprawdopodobniej) Zapasowe Stanowisko Dowodzenia Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej (ZSD PGWAR) czyli dowództwa wszystkich radzieckich jednostek wojskowych na terenie Polski. Dziś czas na obiekt podobnego typu i z podobnego okresu, jednak o jeszcze wyższej randze. Schron będący przedmiotem dzisiejszego wpisu miał bowiem stanowić Zapasowe Stanowisko Dowodzenia Zachodniego Teatru Działań Wojennych (ZSD ZTDW) czyli całego frontu walk w europie podczas ewentualnej zbrojnej konfrontacji Państwa Układu Warszawskiego z NATO.

 

Podanie daty powstania obiektu oraz wskazanie jego dokładnego przeznaczenia nie jest możliwe z całkowitą pewnością. Na zdjęciach lotniczych z połowy lat 70-tych cały obszar został wymazany, co sugeruje, że już wtedy mieściły się tu jakieś obiekty wojskowe Armii Radzieckiej. Widoczna na poniższym zdjęciu, ułożona z cegły na ścianie budynku data wskazuje, że największy nadziemny obiekt na terenie kompleksu powstał w roku 1983. Jednak czy był to pierwszy wybudowany element całego kompleksu? Czy wręcz przeciwnie, ostatni etap jego rozbudowy, ukończony np. dekadę po "wbiciu pierwszej łopaty" pod budowę schronu? Pytania te póki co pozostają bez odpowiedzi.

Widoczny dwupiętrowy budynek stanowi największy nadziemny element całego kompleksu. Zbudowany został z cegły, widać jednak, że pierwotnie ściany były otynkowane i  pomalowane we wzór maskujący. Wewnątrz obiekt został doszczętnie rozgrabiony, co tyczy się zresztą wszystkich elementów bazy. Po opuszczeniu terenu przez Armię Radziecką w roku 1992 pozostał on niezabezpieczony, w związku z czym rozkradzione zostało wszystko co dało się wynieść, wykręcić lub wyrwać ze ścian.

Ponadto na całym terenie znajdują się mniejsze i większe schrony i stanowiska bojowe, okopy, ukrycia dla pojazdów i inne elementy infrastruktury.

(Pozostałości infrastruktury, prawdopodobnie była to pierwotnie jakaś łącznica telefoniczna, lub centralka innego systemu instalacji. Ścianki z grubego betonu sugerują jednak, że obiekt mógł pełnić rolę stanowiska obserwacyjnego/ogniowego. Dziś trudno już stwierdzić.)

(Garaże częściowo zagłębione w zbocze wzgórza, wewnątrz którego znajduje się schron.)

(Wnętrze małego schronu, prawdopodobnie dla żołnierzy wartowników pilnujących bazy.)

(Kilka tego typu metalowych struktur wbetonowanych w ziemię znajdowało się w obrębie kilkunastu metrów od siebie. Być może były to punkty mocowania jakichś anten/masztów antenowych?) 

Na całym terenie znajduje się kilka wejść do schronu głównego. Żadne nie jest jednak zbyt okazałe. Trudno jednoznacznie stwierdzić, które z nich było pierwotnie tym głównym.

(Dwa widoczne powyżej wejścia stanowią jedne z największych. Na zdjęciu pierwszym wejście niejako od tyłu kompleksu, prowadzące jednak krótką drogą do głównych sal schronu. Na zdjęciu drugim wejście znajdujące się w pobliżu głównego budynku naziemnego, prowadzi ono do głównego korytarza - osi komunikacyjnej górnego poziomu schronu.)

(Pomniejsze wejścia do obiektu, być może pełniły one funkcje wyjść ewakuacyjnych.)

 

Przedstawione powyżej przykłady nie stanowią wszystkich wejść do schronu głównego. Co ciekawe tylko przy niektórych wejściach obecne są elementy wskazujące, że znajdowała się tam śluza hermetyczna oraz kąpielisko odkażające. Prawdopodobnie w standardowych warunkach korzystano ze wszystkich wejść, zaś w sytuacji awaryjnej zamykano je i korzystano tylko z tych wyposażonych w śluzy. Sam schron ma zasadniczo dwa poziomy, choć trudno to jednoznacznie określić, gdyż poszczególne grupy pomieszczeń są często przesunięte względem siebie w poziomie i trzeba przechodzić między nimi po schodkach. Trudny do określenia jest także rzut obiektu, gdyż zdecydowanie jest on dość nieregularny. Na planszach edukacyjnych w okolicy znajdują się schematy układu pomieszczeń, wydają się one jednak niepełne i nie do końca zgodne z rzeczywistością.

(Widoki głównego korytarza wyższej partii schronu)

(Schodki prowadzące z głównego korytarza do dalszych grup pomieszczeń. )

(Zachowane na ścianach oznaczenia w języku rosyjskim, stanowią niemal jedyne pozostałości wyposażenia wewnątrz schronu.)

(Korytarze i pomieszczenia na wyższym poziomie schronu. Schody są tu zazwyczaj bardzo strome, stopnie są płytkie i mają wysokość czasem dwukrotnie przewyższającą normalny stopień. Korytarze są niskie, w przejściach często trzeba się schylać, aby wchodząc do pomieszczeń nie uderzyć głową w górną cześć framugi. W niektórych pomieszczeniach nie da się w pełni wyprostować. Mniejsza kubatura usprawniała zapewne wymianę powietrza, jednak funkcjonowanie tu przez dłuższy czas musiało być uciążliwe.)

(Gniazdka, włączniki światła i ich oznaczenia.)

(Korytarze i pomieszczenia w pobliżu głównych sal schronu (na dolnym poziomie) wydają się nieco większe. Poszczególne części mają różną konstrukcję, niektóre wydaje się, że były odlewane z betonu, inne budowane z prefabrykatów w formie dużych luków lub pierścieni. Co ciekawe pokoje ustawione są zazwyczaj jeden za drugim - mają układ amfiladowy, co oznacza, że stanowią one jednocześnie ciągi komunikacyjne. Po bokach przejścia jest mało miejsca, być może zmieściłoby się tam jedno łóżko lub biurko. Trudno sobie wyobrazić jak wyglądała praca i życie w schronie.)

(Widoki głównych sal schron. Są to obszerne pomieszczenia wysokości dwóch kondygnacji. Tu musiały się pierwotnie znajdować sale narad i stoły z mapami czy planszety, na których oficerowie mieli śledzić ruchy wojsk.)

("Hol" niższego poziomu schronu)

(Jedno z pomieszczeń niższego poziomu.)

Dokładny schemat organizacji i przeznaczenie pomieszczeń wewnątrz obiektu są dziś niejasne. Opisany przeze mnie dawniej na blogu nieukończony schron mający mieścić polskie centrum dowodzenia z okresu zimnej wojny ([link]) posiadał znacznie bardziej zwarty i czytelny układ. Wydawał się też bardziej komfortowy w użytkowaniu.

 

Pozostaje tylko wyrazić żal, że obiekty takie jak ten, ale i inne podobne na terenie naszego kraju przykłady fortyfikacji (schrony dowodzenia, łączności itp.) - zabytki inżynierii i techniki z okresu zimnej wojny zostały doprowadzone do całkowitej ruiny.  Miejsce o tak wysokiej randze, budynek przygotowany do tego, aby radzieccy generałowie mogli z niego dowodzić wojną w Europie, został w całości rozgrabiony i zdewastowany przez złodziei, złomiarzy i wandali. Dziś mogłaby to być turystyczna perełka i atrakcja na skalę ogólnoświatową. Tymczasem spośród wszystkich, co najmniej kilkunastu, jeśli nie kilkudziesięciu istotnych zimnowojennych schronów na terenie naszego kraju niemal jedynym, który nie został całkowicie zaprzepaszczony i jest udostępniony do zwiedzania, jest schron w Podborsku, o którym także pisałem na blogu - [link].