TOPL - szkolenie podstawowe

Po powołaniu Terenowej Obrony Przeciwlotniczej, w grudniu 1951, należało przygotować i wprowadzić w życie odpowiedni program szkoleń. Na początek konieczne było przeszkolenie samych instruktorów, którzy następnie szkolić mieli kadry TOPL i ludność cywilną. W roku 1953 Liga Przyjaciół Żołnierza (która od początku aktywnie włączyła się w propagowanie zagadnień TOPL), wydała prezentowany w tym wpisie podręcznik do szkolenia podstawowego z zakresu TOPL.

 

 

Wewnątrz podręcznika znajduje się informacja, że jest to wydanie drugie, uzupełnione, z uwzględnieniem dotychczasowych doświadczeń szkoleniowych. Oznacza to, że wcześniej, w roku 1952 musiał istnieć inny, starszy podręcznik, który jednak jak się szybko okazało był niewystarczający. Ponadto, znajdziemy wewnątrz informację, że podręcznik przeznaczony jest dla instruktorów społecznych, jako pomoc w prowadzeniu szkoleń podstawowych z zakresu TOPL. Program takiego szkolenia obejmował 30 godzin w tym 18 godzin wykładów, 3 godziny seminariów i 9 godzin ćwiczeń.

 

Poszczególne rozdziały podręcznika stanowią tematy kolejnych zajęć podczas kursu. Sam kurs powinien być zorganizowany następująco:

• Zagrożenia lotnicze, rola i zadania współczesnego lotnictwa, środki rażenia stosowane w lotnictwie itp. - 2 godziny wykładu
• Organizacja i zadania grupy samoobrony - 2 godziny wykładu
• Środki zapalające w działaniach wojennych - 1 godzina wykładu
• Organizacja i zadania obrony przeciwpożarowej bloku domów - 1 godzina wykładu
• Środki i sposoby gaszenia pożarów powstałych w czasie napadów powietrznych - 1 godzina wykładu
• Podstawowe wiadomości o środkach napadu chemicznego - 1 godzina wykładu
• Organizacja i zadania obrony przeciwchemicznej - 1 godzina wykładu
• Zwalczanie środków trujących - 1 godzina wykładu
• Maska przeciwgazowa i jej użycie - 1 godzina wykładu
• Pomieszczenia ochronne TOPL - 2 godziny wykładu
• Sposób użycia podręcznych środków i sprzętu przeciwpożarowego przy likwidacji ognisk pożaru od bomb zapalających - 1 godzina wykładu i 2 godziny seminarium
• Sposoby ratowania zasypanych gruzami i likwidacji uszkodzeń urządzeń technicznych - 1 godzina wykładu
• Podstawowe wiadomości o budowie ciała ludzkiego - 1 godzina wykładu
• Zranienia i sposoby tamowania krwawień - 1 godzina wykładu i 1 godzina ćwiczeń
• Opatrywanie ran - 2 godziny ćwiczeń
• Pierwsza pomoc sanitarna i przenoszenie rannych - 3 godziny ćwiczeń
• Pierwsza pomoc sanitarna w strefie skażonej środkami trującymi - 1 godzina ćwiczeń
• Podstawowe wiadomości o obronie przeciwchemicznej - 1godzina wykładu i 1 godzina seminarium
• Sposób nakładania maski przeciwgazowej, poruszania się w niej, zdejmowania, przechowywania i konserwacji - 1 godzina ćwiczeń
  

 

Autorzy książki zalecali, aby przy zajęciach poświęconych ochronie przeciwpożarowej uczestniczył instruktor ze Straży Pożarnej, zaś podczas zajęć poświęconych pierwszej pomocy instruktor PCK. Uwagę zwraca fakt, że nigdzie nie poświęcono miejsca zagadnieniom związanym z bronią jądrową. Z czasem jednak i to uległo zmianie a ochrona przed tym rodzajem uzbrojenia stała się jednym z podstawowych zadań TOPL. Publikacja jest za to dość obszernie ilustrowana, co z pewnością pomagało w prowadzeniu szkolenia.

Cekaemowo-moździeżowy komplet odkarzający PM-DK

Cekaemowo-moździeżowy komplet odkażający wz. PM-DK. Zestaw powstał, jak wskazuje nazwa, z myślą o odkażaniu sprzętu wojskowego, zwłaszcza ciężkich karabinów maszynowych oraz moździerzy. Jednak na pewno znalazł też inne zastosowania, gdyż wszedł na użytek Powszechnej Samoobrony. Wymienia go między innymi "Katalog sprzętu Powszechnej Samoobrony" wydany w roku 1971.

 

 

Jak widać na zdjęciu powyżej, cały zestaw mieści się w metalowej puszce z paskiem na ramię, oraz paskiem biodrowym. Na pewno zwiększało to wygodę przenoszenia zestawu, zwłaszcza, że jak widać na zdjęciu poniżej, puszka jest wyprofilowana tak, aby mniej uwierała podczas noszenia.

 

W skład zestawu wchodzą: dwa duże metalowe pojemniki (jeden z czerwoną nakrętką, drugi z czarną), mały drewniany pojemnik, pędzel oraz metalowy skrobak. Pędzel został tak skonstruowany, że jego dolną, szerszą część można jak nakrętkę przykręcić do dużych metalowych pojemników.

 

Tak zestaw prezentuje się spakowany w dedykowaną puszkę.

 

Na wieczku puszki umieszczono instrukcję objaśniającą, jak obchodzić się z zestawem.

 

 

Jak widać na poniższym, archiwalnym zdjęciu (pochodzącym ze zbiorów NAC) w zestawie powinna się jeszcze znaleźć szmatka oraz prawdopodobnie komplet zapasowych uszczelek do pojemników.

 

Oznaki Powszechnej Samoobrony

6 grudnia 1969 roku, zarządzeniem Ministerstwa Obrony Narodowej wprowadzono oznaki dla członków formacji Powszechnej Samoobrony. Jak wyglądały te oznaki zobaczyć można w broszurce "Przepisy w sprawie oznak dla członków Oddziałów Samoobrony" z 1970 roku. Wydrukowano też plakaty - plansze edukacyjne o tej tematyce.

 

 

Powyżej zobaczyć można wspomniany plakat, znajdujący się w mojej kolekcji. Jak widać, patki PS miały dwa kolory - niebieski dla ZOS i zielony dla TOS. Ponadto na każdej naszywce umieszczano stosowny skrót. Poniżej, w okręgu znajdował się symbol służby. Na planszy widocznych jest 10 wyróżnionych służb:

• rozpoznania, 
• łączności i alarmowania
  
• medyczno-sanitarna
  
• przeciwpożarowa
  
• porządkowo-ochronna
  
• schronowa
  
• ratownictwa technicznego
  
• odkażania i dezaktywacji
  
• opieki społecznej 
• weterynaryjna
  

Ponadto symbol orzełka oznaczał komendę oddziału. Istniał też jeszcze jeden symbol, nie ujęty w przepisać, o czym w dalszej części wpisu. Pod symbolem służby umieszczano oznakę funkcji: 

• brak stopnia - szeregowy członek
• jedna belka - szeregowy członek ze stażem co najmniej 5 lat
• dwie belki - dowódca sekcji, posterunku lub punktu
• trzy belki - zastępca dowódcy drużyny
• cztery belki - dowódca drużyny
• krokiew - pomocnik dowódcy plutonu
• dwie krokwie - dowódca plutonu
• gwiazdka - zastępca szefa służby/szef służby lub instruktor w przypadku komendy oddziału
• dwie gwiazdki - zastępca komendanta oddziału/szef sztabu oddziału (tylko w komendzie oddziału)
• trzy gwiazdki - komendant oddziału (tylko w komendzie oddziału)
• cztery gwiazdki - osoba której bezpośrednio podlega oddział (tylko w komendzie oddziału), stopień ten w ZOS oznaczał dyrektora zakładu, w TOS zaś np. burmistrza czyli szefa jednostki administracyjnej której podlegał dany TOS.
  

Poniżej prezentuję mój zbiór oznak ZOS i TOS

 

Pośród patek ZOS ciekawostką są widoczne w pierwszym rzędzie, dwie naszywki nieujęte w przepisach z roku 1969. Są to oznaki powstałe w latach 1966-69, czyli po powstaniu PS, ale przed nadaniem oficjalnych oznak. Niektóre zakłady zamawiały takie naszywki dla swoich ZOSów. Pierwsza z tych naszywek pochodzi z nieznanych zakładów chemicznych, druga zaś z fabryki "Rafako" w Kuźni Raciborskiej. Ciekawy jest też ostatni, najniższy rząd. Widnieje tam symbol służby nie ujęty w przepisach z roku 1969, reszta patki jest zaś w 100% zgodna z normami. Prawdopodobnie są to oznaki służby propagandowo-informacyjnej, nie wiadomo jednak kiedy dokładnie zostały wprowadzone, ani jakim przepisem.

 

 

Jak widać, patek TOS posiadam znacznie mniej. Wiąże się to z faktem, że formacje terenowe zazwyczaj były gorzej umundurowane i wyposażone od zakładowych. Nic więc dziwnego, że powstało mniej patek przeznaczonych dla tych oddziałów.

I na koniec ciekawostka. Artykuł z "Przeglądu Powszechnej Samoobrony" z roku 1969, pokazujący jak mogły wyglądać oznaki PS.

 

Opaski TOPL

Jakiś czas temu, w poście na temat historii Obrony Cywilnej w PRL-u pisałem, że Terenowa Obrona Przeciwlotnicza nie była formacją umundurowaną. Jedynym wyznacznikiem członków TOPL były opaski. Wpis można przeczytać tutaj: [link]. A samym wspomnianym opaskom poświęcony będzie ten wpis.

 

Wszystkie opaski wykonane są z gumowatego tworzywa sztucznego, mają taki sam kształt i zapinane są na metalową klamerkę. Poszczególne kolory oznaczały przynależność do poszczególnych służb/specjalizacji TOPL. I tak:

• Biała opaska z czerwonym krzyżem - służba medyczno-sanitarna
• Biała opaska ze skrótem TOPL - służba ratownictwa technicznego/budowlanego
• Czerwona opaska ze skrótem TOPL - służba przeciwpożarowa
• Zielona opaska ze skrótem TOPL - służba schronowa
• Niebieska opaska ze skrótem TOPL - służba porządkowo-ochronna
• Żółta opaska ze skrótem TOPL - służba chemiczna/rozpoznania skażeń/odkażania i dezaktywacji

Poniżej zdjęcie z "Przeglądu TOPL" z roku 1964, przedstawiające szefów służb TOPL, podczas ćwiczeń w jednym z zakładów przemysłowych. Choć fotografia jest czarno-biała wyraźnie widoczne są opaski w różnych kolorach.